Als vormgever houd ik mij dagelijks bezig met vragen als: Wat is mooi? Wat inspireert mij? Wat motiveert mij in mijn werk? Hier over nadenkend moest ik meteen denken aan ‘Das Kabinett des Dr Caligari’. Deze film zou mij qua vormgeving nooit gaan vervelen, hoe vaak ik hem ook zou zien.
Germany. 1919.
Director – Robert Wiene, Screenplay – Hans Janowitz & Carl Mayer, Story – Hans Janowitz, Producer – Erich Pommer, Fotografie – Willy Hameister, Production Design – Walter Reimann, Walter Rohrig & Hermann Warm. Production Company – Decla- Bioscop.
Werner Krauss (Dr Caligari), Frederich Feher (Francis), Conrad Veidt (Cesare), Lil Dagover (Jane Olsen), Rudolf Klein-Rogge (Criminal), Hans Heinz von Twardowski (Alan), Rudolf Lettinger (Dr Olsen)
“Alan en zijn verloofde Jane komen op een markt dr. Caligari en zijn waarzegger Cesare tegen, die de toekomst zou kunnen voorspellen. Alan vraagt hoe lang hij nog te leven heeft, waarop Cesare tot zijn verbazing antwoordt dat hij niet langer dan tot zonsondergang heeft. Als Alan diezelfde avond nog vermoord wordt, is Cesare hoofdverdachte. De politie begint een onderzoek, maar Cesare ontvoert Jane en dr. Caligari slaat op de vlucht.” Bron: Moviemeter
Das Kabinett des Dr Caligari is een stomme film uit 1920, geregisseerd door Robert Wiene naar het scenario van Hans Janowitz en Carl Mayer. Het is een van de invloedrijkste Duitse expressionistische films, door velen ook wel gezien als de eerste horrorfilm. Ook is zijn film één van de belangrijkste films binnen de psychiatrie. Dit door het mengen van vertelling van het normale en de waanzin, gevolgen van gezag, macht, tirannie en massamanipulatie door hypnose.
Het project is tot stand gekomen binnen de grote veranderingen van de kunst, met stromingen als fauvisme, kubisme, futurisme en vooral het expressionisme. Deze opkomende beweging zette zich af tegen de moderne tijd waarin Duitsland uit de Eerste Wereldoorlog was gekomen. De films die uit deze stroming voortkwamen werden gezien als kunstwerken, in tegenstelling tot de commerciële Hollywood cinema. Onbekend is nog wie hier daadwerkelijk als eerste mee is begonnen.
Expressionistische film is een stijlrichting binnen de filmkunst die is ontstaan in het begin van de jaren twintig in Duitsland. Dit gebeurde in de ‘filmhoofdstad’ Berlijn.
Na de Eerste Wereldoorlog in 1918 was er bij de regisseurs van stomme films de drang om te experimenteren met nieuwe middelen. In tegenstelling tot de financiële middelen die er beschikbaar waren in Hollywood, waren deze middelen er in Duitsland niet. Na de Eerste Wereldoorlog zat Duitsland aan de grond. Er waren geen middelen om films mee te kunnen maken, waardoor filmmakers gedwongen werden eenvoudige, maar effectieve middelen in te zetten.
De expressionistische films zijn meestal niet-wetenschappelijke verhalen. Meestal zijn de verhalen gezocht in de volksverhalen, legendes en mythen. Er wordt geprobeerd een eenheid te bereiken en er wordt gebruik gemaakt van bepaalde stijlen en thema’s die bijna altijd terug lijken te komen.
De kenmerken van de Duitse expressionistische film:
Maar dit zijn niet de enige middelen: zo werd er gebruik gemaakt van overtrokken achtergronden en decors en geschilderde schaduwpartijen en speelden de acteurs met grote dramatische gebaren, die afkomstig waren uit de daarvoor al bestaande expressionistische podiumkunst.
Bij Das Kabinett des Dr Caligari komen bijna al deze kenmerken aan bot. Robert Wiene wilde ondanks de belemmering van het gebruik van middelen toch een film maken. Zo kwam hij op het idee voor een totaalconcept voor film: één toneel waar alle decors in te vinden waren. Hij maakte hierbij gebruik van een raamvertelling: een techniek waarbij het verhaal op een narratieve manier de omlijsting vormt voor andere verhalen. Hierdoor is de film ook wel te vergelijken met The Usual Suspects uit 1995 van Bryan Singer. Beide films zijn een raamvertelling waarbij er gebruik wordt gemaakt van de flashback techniek.
Om voor Das Kabinett des Dr Caligari een unieke omgeving te creëren, vormde regisseur Robert Wiene een verbond samen met drie kunstenaars uit Der Sturm (een beweging en tijdschrift die het hart van het Duits expressionisme vormden): Walter Reimann, Walter Rohrig en Hermann Warm. Zij combineerden architectuur met de schilder- en theatertechnieken. De sets zijn een fysieke verbeelding van Caligari’s zieke geest en alle personages zijn erin gevangen. Elke scene is als een schilderij waarin steeds nieuwe dingen te ontdekken zijn. Een van de meest opvallendste aspecten van dit beroemde decor is het aantal acuut schuine vormen en puntige voorwerpen. Deze scherpe geometrische figuren brengen een doordringend gevoel van gevaar en kwaad in de stad, die achteraf gezien kan worden als het paranoide wereldbeeld van de verteller.
Natuurlijk kunnen alle gebeurtenissen en instellingen in dit ingelijste verhaal functioneel worden verklaard door de psychose van Francis, maar de beelden moeten worden gezien in hun eigen ervaring/gevoel. Bijvoorbeeld de scheve asymmetrie van de ramen en andere objecten in verschillende scenes staan ook voor het scheve werkelijkheidsbeeld van de verteller, maar zijn ook visueel opvallend en worden anders ervaren dan aangenaam.
Kemp, P. (2011) FILM In het juiste perspectief. China: Tristan de Lancey
Het zien van Des Cabinet Des Dr. Caligari is voor mij één grote inspiratiebron geweest. Bij het zien van de film was ik meteen in de ban van het decor, de sfeer die dit met zich meebrengt en hoe er wordt gespeeld met de belichting. Ik vind het mooi om te zien hoe bepalend de vorm van een decor kan zijn. Het decor weet zo een sterke bedrukkende sfeer neer te zetten, waar onheil en angst een duidelijke rol hebben. Dit weet de toeschouwer te prikkelen en omdat het decor ook nog eens voor het werkelijkheidsbeeld staat van het personage, maakt dit het voor de toeschouwer gemakkelijker zich in te leven in het personage. Op deze manier ervaart de toeschouwer de omgeving zoals het personage dat zelf zi
